Er zijn situaties waarin een cliënt zo veel weerstand laat zien, dat ik niet meer goed weet hoe ik hier mee om moet gaan. In zulke situaties kan ik geïrriteerd of gefrustreerd raken. Recentelijk had ik zo’n situatie bij Samuel*, een van mijn cliënten.  

Weerstand in de praktijk

Toen het thema “Weerstand” tijdens mijn opleiding tot GGZ Agoog weer eens besproken werd, bracht ik hem als casus in:

Samuel is een 24 jarige jongen uit Amsterdam. Hij verblijft nu ongeveer een maandje op onze afdeling. Hij lijkt amper gemotiveerd voor behandeling of samenwerking met begeleiding. Hij staat laat op, gaat niet naar zijn therapieën en hangt voornamelijk op de bank in de woonkamer. Hij wisselt zelden van kleding en gaat niet vaak douchen, waardoor er een penetrante zweetlucht om hem heen hangt. Als ik hem bij binnenkomst groet, reageert hij niet of nauwelijks. Als ik probeer in gesprek te gaan, reageert hij kortaf en focust zich vervolgens weer op de tv of mobieltje. Als hij ergens op aangesproken wordt, geeft hij sociaal-wenselijke antwoorden en doet hij beloftes die hij niet nakomt (Voorbeeld: vorige week vroeg ik hem naar therapie te gaan. De eerste keer negeerde hij me. De tweede keer zei hij ‘oke’ en ging de deur uit. Achteraf hoorde ik dat hij nooit was aangekomen. Toen ik hem hier op aansprak haalde hij zijn schouders op en liep door naar zijn kamer.)

Hoe ga je om met die weerstand?

Na het inbrengen van de casus gaf de docent haar visie op weerstand: “Weerstand is een uitnodiging om op een andere manier samen te werken”. Zij legde daarbij uit dat er weerstand kan ontstaan omdat je nog niet de juiste manier van contact maken (communiceren) gevonden hebt. Ter ondersteuning gaf zij onderstaand rijtje met communicatie-strategieën. Haar advies: “Als je een strategie toepast, zou je de strategieën daarvoor al met succes geprobeerd moeten hebben. Werkt je huidige strategie niet? Probeer dan eens een strategie hogerop in het rijtje.”

Communicatie-strategieën bij weerstand

• a. Ontwijken
• b. Aandachtig aanwezig zijn
• c. Faciliteren
• d. Informeren
• e. Steunen en bemoedigen
• f. Dialoog
• g. Onderhandelen
• h. Verleiden
• i. Overtuigen (drang)
• j. Afdwingen (dwang)

De kennis in de praktijk gebracht

In de casus met Samuel heeft me dit erg geholpen. Ik besefte me dat ik vrij eenzijdig was in mijn communicatie-strategieën. Ik koos vaak voor Informeren (“als je niet gaat douchen ruik je onfris” of “je word verwacht bij die-en-die therapie”.) en de Dialoog (ik stelde open vragen in de hoop dat er een gesprek ontstond, dat nooit van de grond kwam). Als beide strategieën faalden, koos ik voor “Ontwijken” en liet ik hem in de woonkamer zitten zonder al te veel contact te zoeken. Na bovenstaand rijtje eens bekeken te hebben, heb ik mijn strategie aangepast: ik koos voor “aandachtig aanwezig zijn” en ben gewoon in de woonkamer bij hem gaan zitten terwijl hij tv keek, zonder woorden te gebruiken.

De eerste avond heb ik ruim 30 minuten bij hem gezeten en heb ik meegekeken naar een voetbalwedstrijd op TV. Twee keer heb ik zijdelings een opmerking gemaakt over de wedstrijd. Dat ik geen reactie kreeg, heb ik me niet aangetrokken - ik wist van te voren al dat dat zou gebeuren. Daarnaast hoorde die vorm van contact nog helemaal niet bij deze stap! De avond erna ben ik weer naast hem gaan zitten. Dit keer stond er een dartwedstrijd op. Halverwege de wedstrijd maakte ik een opmerking over de puntentelling. Samuel moest even lachen en legde me toen (in twee halve zinnen) wat ik verkeerd had. De rest van de wedstrijd hebben we wederom in stilte gekeken. De wedstrijd was voorbij. Ik stond op het punt weg te lopen, toen ik opeens wat hoorde: “potje tafeltennis?” stelde Samuel aan me voor. “Tuurlijk”, zei ik zo ontspannen mogelijk. Tegelijkertijd kreeg ik van binnen een grote glimlach op m’n (virtuele) gezicht: Voor het eerst nam Samuel namelijk zelf het initiatief tot contact, en op een leuke, positieve manier ook nog).

In de weken die volgde hebben Samuel en ik regelmatig getafeltennist. Het bleek een mooie manier om elkaar te leren kennen. Er leek een vorm van vertrouwen te zijn ontstaan: Bij aankomst groette hij me opeens vriendelijk, bij spannende sportwedstrijden vroeg hij of ik mee kwam kijken, en als hij wat lekkers had gekocht bood hij altijd wat aan. Samuel was nog steeds geen echte prater, maar hij nam de moeite om te luisteren naar wat ik zei en deed daar vaker iets mee dan voorheen.

terugblik

Door zo’n kleine aanpassing in mijn communicatiestijl waren mijn irritatie en frustratie al snel verdwenen. Sterker nog: er begon een leuk contact te ontstaan waar we beiden plezier uit haalden! Bovenstaand lijstje communicatiestijlen zal ik dus voortaan in mijn achterhoofd houden. Mocht ik weer weerstand ervaren in contact met een client, grijp ik zeker nog even terug!

*Samuel is een gefingeerde naam i.v.m. privacywetgeving